|
In bijbelvertalingen wordt de "eerste dag der week" minstens acht keer genoemd. De
geschiedschrijver Lukas vertelt, dat de gemeente van Troas op die dag samenkwam
om brood te breken en naar een toespraak van Paulus te luisteren.
"En toen wij op de eerste dag der week samengekomen waren om
brood te breken, hield Paulus een toespraak..."
(Hand.20:7)
Op grond van deze tekst gaan kerkmensen er stilzwijgend van uit, dat de eerste
christenen al op zondag bijeenkwamen. De zondagsheiliging zou door de apostelen
zijn ingesteld. Maar wanneer we de grondtekst bestuderen, dan blijkt er met die
"eerste dag der week" iets vreemds aan de hand te zijn.
In onze Nederlandstalige bijbel staat, dat de gelovigen uit Troas "op de eerste dag der
week" samengekomen waren. Volgens de grondtekst waren ze echter "in één der
sabbatten" (En de te mia toon sabbatoon) bijeengekomen. Bij vergelijking van de
vertaling met de grondtekst vallen ons drie dingen op:
1. In plaats van het enkelvoud "week" staat er in het Grieks een meervoud,
"sabbatten".
2. In plaats van het rangtelwoord "eerste" (prootos) staat er in het oorspronkelijk
een onbepaalde aanduiding ("een van de").
3. Het woord "dag" (hèmera) ontbreekt in de grondtekst totaal.
De evangelist Mattheüs vertelt, dat Maria Magdalena en de andere Maria
"tegen het aanbreken van de eerste dag der week" naar het graf van de Here Jezus
gingen (Mat.28:1). In het Grieks staat echter, dat de beide vrouwen "tegen het
aanbreken van één der sabbatten" naar het graf gingen. Ook hier hebben de vertalers
weer het meervoud sabbatten door het enkelvoud "week" vervangen, "eerste"
geschreven waar het Grieks een meer onbepaalde aanduiding gebruikt en "dag"
ingevoegd terwijl dit woord in de grondtekst ontbreekt. Voor de parallelle plaatsen
Mar.16:2, Luk. 24:1 en Joh.20:1 geldt hetzelfde. De Nederlandse bijbel heeft: "zeer
vroeg op de eerste dag der week", "op de eerste dag der week reeds vroeg in de
morgenstond", en "op de eerste dag der week terwijl het nog donker was", maar in het
Grieks staat er: "zeer vroeg in één der sabbatten", "in één der sabbatten terwijl het nog
heel vroeg was" en "in één der sabbatten terwijl het nog donker was".
Volgens de Nederlandse versie van het Markusevangelie is de Here Jezus "des
morgens vroeg op de eerste dag der week opgestaan" en het eerst aan Maria
Magdalena verschenen (Mar.16:9). Maar de grondtekst zegt: "Opgestaan zijnde, en
vroeg in de eerste der sabbatten, verscheen Hij het eerst aan Maria Magdalena". In
tegenstelling tot de eerder genoemde teksten gebruikt het Grieks hier inderdaad het
rangtelwoord "eerste" (prootos), maar er staat "de eerste der sabbatten" en niet "de eerste dag der week".
De evangelist Johannes vertelt dat de Here op diezelfde dag ook aan Zijn
discipelen is verschenen. Volgens de Nederlandse bijbel schreef hij:
"Toen het dan avond was op die eerste dag der week en ter plaatse,
waar de discipelen zich bevonden, de deuren gesloten waren uit vrees
voor de Joden, kwam Jezus en stond in hun midden, en zeide tot hen:
Vrede zij met u!"
(Joh.20:19).
De grondtekst heeft echter: "Toen het dan avond was op die dag, in één der sabbatten,
en de deuren gesloten waren..."
De laatste maal dat de uitdrukking "de eerste dag der week" in de
Nederlandse bijbel voorkomt is in de brieven van Paulus. De apostel gaf aan de
gemeente van Korinthe voorschriften voor een collecte ten bate van de
messiasbelijdende Joden in Jeruzalem (1 Kor.16:2, vgl. Rom.15:25-26). Volgens het
Nederlands Bijbelgenootschap schreef hij:
"Elke eerste dag der week legge ieder uwer naar vermogen thuis iets
weg".
Maar in de grondtekst staat: "In elk der sabbatten legge ieder van u bij zichzelf
[terzijde] en sla op naar hij verworven heeft".
Waarom gebruikt het Grieks voortdurend een meervoud, "sabbatten", in plaats van
het enkelvoud, "week"? Het antwoord op die vraag is niet moeilijk te geven.
Zondagsheiliging was binnen Israël volstrekt onbekend, maar het feest der "weken"
of der "sabbatten" was voor een Jood iets heel gewoons. Over de dag waarop de
eerstelingengarve door de priester moest worden bewogen had de HERE gezegd:
"Dan zult gij tellen van de dag na de sabbat, van de dag waarop gij de
garve van het beweegoffer gebracht hebt: zeven volle weken zullen het
zijn; tot de dag na de zevende sabbat zult gij tellen, vijftig dagen.... Op
deze zelfde dag zult gij een oproep doen uitgaan, gij zult een heilige
samenkomst hebben, generlei slaafse arbeid zult gij verrichten; het is
een altoosdurende inzetting, in al uw woonplaatsen"
(Lev. 23:15-16, 21).
De instelling voor het "feest der weken, der eerstelingen van de tarweoogst" (Exod.
34:22, Num.28:26-31) luidde:
"Zeven weken zult gij tellen: van dat de sikkel voor het eerst in het
staande koren geslagen wordt, zult gij zeven weken beginnen te tellen.
Dan zult gij het feest der weken vieren ter ere van de HERE uw God,
naar de mate van de gaven, die gij vrijwillig geven zult, naar dat de HERE,
uw God, u gezegend heeft; gij zult u verheugen voor het aangezicht van
de HERE, uw God, gij met uw zoon en uw dochter, uw dienstknecht en
uw dienstmaagd, met de Leviet, die binnen uw poorten woont, en met
de vreemdeling, de wees en de weduwe, die in uw midden zijn"
(Deut.16:9-11).
Als er in het Nieuwe Testament over "de eerste dag der week" gesproken wordt, dan
staat er in werkelijkheid: "één der sabbatten" of "de eerste der sabbatten". De
sabbatten in kwestie zijn de zeven sabbatten van het wekenfeest. De voorschriften die
Paulus voor de collecte ten bate van Jeruzalem gaf, komen overeen met de
voorschriften uit de Torah voor dit Joodse feest.
Deut.16:10 "naar de mate van de gaven, die gij vrijwillig geven zult, naar
dat de HERE, uw God, u gezegend heeft"
2 Kor.9:7 "een ieder doe, naardat hij zich in zijn hart heeft
voorgenomen, niet met tegenzin of gedwongen..."
1 Kor.16:2 "In elk der sabbatten legge ieder van u bij zichzelf [terzijde]
en sla op naar hij verworven heeft".
Na zeven sabbatten werd het wekenfeest gevierd, dat ook wel Pinksterfeest wordt
genoemd. Het woord Pinksteren is afgeleid van "Pentecosta" dat "vijftig" betekent, en
heeft betrekking op de vijftig dagen uit Lev.23:16. Daarom schreef Paulus aan de
Korinthiërs, dat ze "in elk der sabbatten" van hun inkomsten iets apart moesten
leggen, en dat hijzelf nog "tot Pinksteren" in Efeze zou blijven (1 Kor.16:8). De
sabbatten in kwestie waren de zeven sabbatten (of weken) die aan het Pinksterfeest
voorafgingen.
De dag waarop de gemeente van Troas naar Paulus was komen luisteren viel
binnen de reeks van sabbatten voorafgaande aan het wekenfeest. Vandaar dat er in het
Grieks staat dat de christenen "in één der sabbatten" samengekomen waren. Paulus
wilde de volgende dag vertrekken en Efeze voorbijvaren omdat hij op de Pinksterdag
in Jeruzalem wilde zijn (Han.20:8, 16). Uit de vermelding van het Pinksterfeest blijkt
opnieuw, dat de uitdrukking En de te mia toon sabbatoon betrekking heeft op de
zeven sabbatten die in Deut.16:9 worden genoemd.
Waarom zijn de vertalers zo eigenmachtig met de grondtekst omgesprongen en
hebben ze overal "de eerste dag der week" gezet? Op die vraag kunnen twee
verschillende antwoorden worden gegeven.
Ten eerste moeten we opmerken dat de weergave in de Nederlandse bijbel
niet onwaar is. De dag waarop de Here Jezus uit de doden is opgestaan viel na de
sabbat (Mar.16:1) en was dus waarschijnlijk inderdaad de eerste dag der week. Dat
neemt echter niet weg dat de vertaling geen letterlijke weergave is van het origineel.
Met hun weergave wekken de vertalers - bedoeld of onbedoeld - de indruk dat de
christenen die door Paulus’ prediking tot geloof waren gekomen al begonnen zouden
zijn om in plaats van de sabbat de zondag te vieren en de zondag de status van een
rustdag te verlenen. En dat terwijl de grondtekst de eerste dag der week zelfs niet
noemt, maar in alle gevallen naar de sabbatten van het wekenfeest verwijst.
Vertalers hebben de neiging om de grondtekst te interpreteren binnen kaders
die hun vertrouwd zijn. Zo staat in sommige katholieke vertalingen: "Doet boete!"
aangezien de vertalers de praktijk van boetedoening uit ervaring kenden. Ten onrechte
wekken ze de indruk dat de middeleeuwse boetedoening hetzelfde zou zijn als de
bijbelse bekering. Volgens diezelfde katholieke vertalingen zouden Paulus en
Timotheüs geen "oudsten" of "opzieners", maar "bisschoppen" hebben aangesteld.
De vertalers zagen over het hoofd, dat de bijbelse oudste slechts over een klein
gedeelte van een plaatselijke gemeente opzicht uitoefende, terwijl een katholieke
bisschop een hele provincie of zelfs een heel land moet besturen en dus een totaal
andere functie heeft. Omdat protestantse vertalers gewoon waren om de zondag te
vieren en geen oogstfeest met zeven daaraan voorafgaande sabbatten kenden, zijn de
verwijzingen naar het wekenfeest in hun vertalingen niet meer te herkennen. Vertalers
uit de volken hebben over het algemeen weinig oog gehad voor de Joodse
achtergrond van het Nieuwe Testament.
Betekent dit dat christenen er verkeerd aan doen om op zondag bijeen te
komen en eigenlijk de sabbat zouden moeten vieren? Beslist niet! Volgens de bijbel
zijn gelovigen uit de volken niet verplicht om sabbatten, nieuwe maansdagen of Joodse
feesten te onderhouden (Kol.2:16-18). Het betekent wel, dat er geen bijbels gebod
bestaat om de zondag te heiligen. De praktijk van de zondagsheiliging rust op
menselijke overlevering en niet op het gezag van de Schrift. Het is voor christenen een
goede gewoonte om op zondag bijeen te komen en te gedenken dat de Here Jezus uit
de doden is opgestaan. Met de Joodse sabbat heeft die gewoonte echter niets te
maken, en het is een gebruik dat wij aan anderen niet mogen opleggen.
Binnen de gemeente van Rome bestond er ten aanzien van het houden van
bepaalde dagen verschil van mening, waarschijnlijk tussen messiasbelijdende Joden
en gelovigen uit de volken (vgl. Rom.15:7-9). Naar aanleiding van dit meningsverschil
schreef Paulus:
"Deze immers [d.i. de messiasbelijdende Jood] stelt de ene dag boven
de andere, gene [d.i. de gelovige uit de volken] stelt ze alle gelijk. Ieder
zij voor zijn eigen besef ten volle overtuigd.... Gij echter
[messiasbelijdende Jood], wat oordeelt gij uw broeder? Of ook gij
[gelovige uit de volken], wat minacht gij uw broeder? Want wij zullen
allen gesteld worden voor de rechterstoel Gods... Zo zal [dan] een ieder
onzer voor zichzelf rekenschap geven [aan God]"
(Rom.14:5-6, 10, 12).
Voor gelovigen uit de volken is er geen bijbels gebod om de sabbat of de zondag te
heiligen, laat staan dat het onderhouden van zulke dagen essentieel zou zijn voor hun
behoud of dat zij elkaar op grond van het al-dan-niet houden van een bepaalde dag
zouden mogen veroordelen.
Hiermee is echter niet alles over dit onderwerp gezegd. Paulus heeft immers
ook geschreven:
"Laten wij dan niet langer elkander oordelen, maar komt liever tot dit
oordeel: uw broeder geen aanstoot of ergernis te geven... Zo laten wij
dan najagen hetgeen de vrede en de onderlinge opbouwing bevordert...
Wij, die sterk zijn, moeten de gevoeligheden der zwakken verdragen en
niet onszelf behagen. Ieder onzer trachte zijn naaste te behagen, ten
goede, tot opbouwing"
(Rom.14:13, 19; 15:1-2).
Als wij in Israël zouden wonen, dan zouden we op sabbat behoren te rusten om onze
omgeving geen aanstoot te geven. En als we in een streek wonen waar rigoureuze
opvattingen over de zondag worden gehuldigd, dan is het goed om op de eerste dag
der week af te zien van aktiviteiten waaraan onze omgeving zich ergert. De eis der
liefde weegt zwaarder dan de christelijke vrijheid (Rom.14:15).
Wat zou de apostel echter hebben gezegd, als hij had kunnen gadeslaan hoe
predikanten en politici op grond van "Gods wet" voor handhaving van de zondagsrust
aan het actievoeren waren? Ik vermoed dat Paulus het volgende ingezonden stuk in het
Reformatorisch Dagblad zou hebben laten plaatsen:
"Zij willen leraars der wet zijn, zonder ook maar te beseffen wat zij
zeggen of waarover zij zo stellig spreken. Laat toch niemand u oordelen
inzake…rustdagen, die een schaduw zijn van toekomende dingen, maar
het lichaam is van Christus. Dagen, maanden, vaste tijden en jaren
neemt gij waar. Ik vrees, dat ik mij wellicht tevergeefs voor u
ingespannen heb"
(1 Tim.1:7, Kol.2:16-17, Gal.4:10-11).
[Vanuit Turkije: St.Paulus te Tarsus, apostel der volken]
| |
